وظایف اخلاقی پرستاران

معیار ارتباط پرستاران با بیماران

انسان موجودی کمال‏جو و تعالی‏پذیر است. کمال آدمی، بر اثر درست به انجام رساندن روابطی است که در پی می‏آید:
1. رابطه انسان با خود: به این معنا که آدمی خود را بشناسد، ارزش‏ها و استعددهای بالقوه و خدادادی خود را تشخیص دهد، هدف از خلقت و فلسفه وجودی خود را مطالعه و بررسی کند تا در نتیجه، به قدر و قیمت واقعی گوهر وجود خویش آگاه شود.
2. رابطه انسان با خدا: فلسفه خلقت، کمال نهایی انسان وتقرب به پروردگار است و این مهم، تنها از راه شناخت خداوند و پیمودن راه‏های تقرب به درگاه خالق متعال فراهم است.
3. رابطه انسان با دیگران: انسان موجودی اجتماعی است و بسیاری افراد، این ویژگی را جزو خصوصیات ذاتی و طبیعی او و او را موجودی مدنی‏بالطبع به شمار می‏آورند. برخی از نظریه‏پردازان علوم اجتماعی، این خصیصه را معلول نیازهای گوناگون آدمی می‏دانند و می‏گویند: نیازهای او با توجه به استعدادهای مختلف وی، با معاشرت، تبادل افکار و برقراری رابطه نیکو با هم‏نوعان در یک اجتماع، سامان می‏یابد. در دیدگاه اسلامی، جامعه و روابط انسانی رنگ الهی و عبادی به خود می‏گیرد و جنبه‏های گوناگون رفتار آدمی، به منظور رسیدن به هدف غایی آفرینش که کمال مطلوب است، معنا و مفهوم می‏یابد. بر این مبنا، جامعه و روابط متنوع آن، صحنه آزمون الهی است و انسان در این صحنه می‏تواند با ایجاد روابط صحیح و انسانی با هم‏نوعان خود، صفت‏های نیکوی مورد توجه و رضایت حق تعالی را در خود پرورش دهد. بنابراین، آنچه دراخلاق پرستاری اهمیت دارد، رنگ الهی زدن به کارها و اصلاح روابط خود با بیماران، بر اساس آموزه‏های دینی است. معیار روابط انسان با دیگران، این است که آدمی رفتار خود را با مردم نیکو کند، انصاف و مدارا را رعایت کند و آنچه برای خود می‏پسندد، برای همگان نیز بخواهد. امیرمؤمنین علی علیه‏السلام در وصیت خود به امام حسن مجتبی علیه‏السلام ، از این معیار کلی چنین یاد می‏نماید:
اِجعَل نَفسَکَ مِیزانا فیما بَینَکَ وَ بَینَ غَیرِکَ فأَحْبِبَ لِغَیرِکَ ما تُحِبُّ لِنفسکَ واکْرَهْ لَهُ ما تَکْرَهُ لَها ولا تَظْلِمْ کما لاتُحِبُّ أَن تُظْلَمُ و أَحْسِنْ کما تُحِبُّ أَنْ یُحسَنَ الَیْکَ.
خویشتن را در میان خود و دیگران میزان قرار ده. آنچه را برای خود می‏خواهی، برای دیگران بخواه و آنچه را برای خود خوش نمی‏داری، برای دیگران نیز خوش ندار. به کسی ستم نکن، چنان‏که دوست نداری به تو ستم شود و نیکی کن، همان گونه که دوست داری به تو نیکی شود.
بنابراین، پرستاران با در نظر گرفتن این معیار تعیین کننده، بیماران را جزئی از وجود خویش به حساب می‏آورند و به گونه‏ای با آنان رفتار می‏کنند که دوست می‏دارند با خودشان همان گونه رفتار شود.
1. تنظیم روابط پرستاران با بیماران، بر اساس دستورهای دینی و ارزش‏های انسانی.
2. رنگ الهی و عبادی دادن به کار.
3. توجه به خواسته‏های بیماران به اندازه رسیدگی به‏خواسته‏های خویش.

خوش اخلاقی و خوش رفتاری با بیماران

پرستار چون فرشته‏ای سپیدپوش، با خوش‏خلقی و خوش‏رفتاری خویش، بهبود بیماران را سرعت می‏بخشد و به درستی به این توصیه امام صادق علیه‏السلام جامه عمل می‏پوشاند که:
تُلیِّنُ جانِبَکَ و تُطَیِّبُ کلامَکَ و تَلْقی اَخاکَ بِبِشْرٍ حَسَنٍ.
حسن خلق، آن است که برخوردت را نرم کنی و سخنت را پاکیزه سازی و برادرت را با خوش‏رویی دیدار کنی.
همواره دین مقدس اسلام پیروان خود را به نرم‏خویی و خوش‏خلقی در تعامل با دیگران فرامی‏خواند و آنان را از درشتی و تندخویی باز می‏دارد. در قرآن کریم درباره ستایش پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله می‏خوانیم:«اِنَّکَ لَعَلی خلقٍ عظیم؛ به درستی که تو به اخلاق پسندیده و بزرگی آراسته شده‏ای. (قلم:4)
حسن‏خلق و گشاده‏رویی، در جلب محبت دیگران بسیار مؤثر است. به همین جهت، خدای مهربان نیز پیامبران و سفیران خویش را انسان‏های عطوف و نرم‏خو قرار داده است. این مردان بزرگ برای دست‏یابی به اهداف الهی، با آراستگی به حسن خلق و شرح صدر، چنان با گشاده رویی با مردم روبه رو می‏شدند که نه‏تنها هر انسان حقیقت‏جویی را به آسانی شیفته خود می‏ساختند و او را از زلال هدایت سیراب می‏ساختند، بلکه گاهی دشمنان را نیز شرمسار و دگرگون می‏کردند.
قرآن کریم این فرصت گران‏بهای اخلاقی، عنایتی بزرگ از سوی خداوند برای پیامبر برشمرده شده و آمده است:
فبما رحمة من اللّه‏ لنت لهم ولو کنت فَظّا غلیظ القلب لانفضّوا من حولِک. (آل عمران: 159)
در پرتو رحمت و لطف خدا با آنان مهربان و نرم‏خو شده‏ای و اگر خشن و سنگ‏دل بودی، از گردت پراکنده می‏شدند.
پیامبر گرامی‏اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز همگان را به خوش‏خلقی سفارش کرده و آن را شرط ورود به بهشت دانسته و فرموده است:
اکثرُ ما تَلِجُ بِهِ امَّتی الجَنَّة تقوی اللّه‏ِ و حُسنُ الخُلقِ.
بیشترین امتیازی که امت من به سبب داشتن آن به بهشت می‏روند، تقوای الهی و حسن خلق است.
بنابراین، پرستاران با پیروی از رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، بهترین اسوه اخلاق و به‏کارگیری دستورهای نورانی او، رابطه صمیمانه‏ای با بیماران خواهند داشت. چه بسیار پرستارانی که با اخلاق نیک خود، بیماران را از محبت خویش سیراب نموده و پایه‏های دوستی بین خود را پایدار می‏سازند و بدین گونه، به روند بهبود بیمار سرعت می‏بخشند.
وعده این ثبات و پایداری در روابط دوستانه، در سخن پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله به خوبی ترسیم شده است:
«حُسنُ الخُلق یُثبِتُ المَوَدَّةَ؛ خوش‏خویی دوستی را پایدار می‏نماید.»
در سایه‏سار خوش‏اخلاقی، ناراحتی‏ها، نکوهش‏ها و بی‏صبری‏های بیماران که گاهی بی‏اختیار صورت می‏گیرد، رنگ می‏بازد و به مهر و محبت تبدیل می‏شود. یک پرستار گشاده‏رو، راحت‏تر می‏تواند با ناسازگاری‏های بیماران روبه‏رو شود. در صورتی که پرستار نیز مانند بیمار، تحمل درد را نداشته باشد، لحظه‏ها و ساعت‏های ناآرامی برای بیمار و پرستار در پیش خواهد بود. امام علی علیه‏السلام در تأثیر حسن‏خلق بر تعادل روحی آدمی و هموارسازی مسیر زندگی می‏فرماید:
من حَسُن خُلقَه سَهُلَت لَهُ طُرُقُهُ.
هر کس خلقش نیکو شد، راه‏های زندگی برایش هموار می‏گردد.
خوش‏رفتاری افزون بر گشایش امور دنیوی، درجات اخروی نیز به همراه دارد؛ چنان‏که پیامبر اسلام به آن وعده داده و فرموده است:
اِنَّ الْعَبدَ لَیَبْلُغُ بِحُسنِ خُلقِهِ عظیمَ درجاتِ الآخِرَةِ و أشرَفَ المنازِلَ وَ اِنَّهُ ضعیفُ العبادَةِ.
بنده در سایه خوش‏خلقی خود به درجات بزرگ و مقام‏های والایی در آخرت می‏رسد؛ با آنکه عبادتش ضعیف است.
از دیگر آثار خوش‏خلقی، گشایش و فزونی روزی است.
کسانی که رفتار خود را با گشاده‏رویی و اخلاق نیکو سامان می‏دهند، گنجینه‏های روزی و برکت را به سوی خود می‏گشایند؛ چنان‏که علی علیه‏السلام می‏فرماید: «فی سَعَةِ الاخلاق کُنوزُ الارزاقِ؛ گنجینه‏های روزی درنرم‏خویی و گشاده‏رویی است».
1. سفارش به اخلاق پسندیده و خوش رویی در برخورد با دیگران.
2. خوش اخلاقی، سبب دست‏یابی به درجات والا و گسترش روزی.

حفظ آبروی دیگران

انسان موجودی است شایسته احترام. نیز به خاطر کرامت و شرافت آدمی، وی را گل سرسبد آفرینش و جانشین خداوند در روی زمین می‏خوانند. فرشتگان به کرنش و خضوع در برابر او مأمور شده و به امر خدا برای احترام وی، در برابرش سجده کرده‏اند.
بنابراین، پوشیدن کاستی‏ها و زشتی‏های مسلمان بسیار مهم است. خدای بزرگ با اینکه از پنهان و آشکار بشر آگاه است، عیب‏های وی را فاش نمی‏سازد. پس چگونه انسانی که خود از کاستی و عیب خالی نیست، می‏تواند به جست و جوی عیب و نقص‏های دیگران بپردازد؟ شایسته نیست که آدمی به سبک کردن، مسخره کردن و برجسته نمودن نقص‏های دیگران بپردازد، بلکه هر مسلمانی وظیفه دارد، به اندازه توان خویش آبروی دیگران را نگاه دارد. پرستاران که به طور طبیعی، از بعضی مسائل خصوصی بیماران آگاه می‏شوند، به حفظ این آبرومندی سزاوارترند.
مردی در حضور رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از کسی بدگویی کرد و در همان‏جا فرد دیگری درمقام دفاع از وی برآمد، حضرت فرمود:
من ردَّ عن عِرضِ أخیه کانَ لَهُ حِجابا مِنَ النار.
کسی که جلوی آبروریزی برادر مؤمنش را بگیرد، از آتش دوزخ در امان است.
1. خداوند نگه‏دار آبروی انسان است.
2. دستور اسلام به حفاظت از آبروی دیگران، بر کسی پوشیده نیست.

احترام به بیماران

احترام یک مسلمان، ممکن است گاهی درمقام گفتار باشد که با سخنان نیک و سنجیده گزارده می‏شود؛ چنان‏که در قرآن مجید آمده است: «وقولوا للناسِ حسنا؛ با مردم به خوبی سخن بگویید». (بقره:83)
از سوی دیگر، خداوند ویژگی کریمانه بودن گفتار را این‏گونه تأکید می‏کند: «و قُل لَهُما قولاً کریما؛ با لحنی لطیف و بزرگوارانه با آنها سخن بگو».(اسراء: 23)
اسلام عزیز، سخن گفتن نیک و شایسته را نوعی برآوردن نیاز عاطفی افراد می‏شمارد و به پیروان خویش توصیه می‏کند که اگر نمی‏توانید نیاز تنگ‏دستان را برآورده کنید، دست کم با زبان خوش با آنان سخن بگویید: «فقُل لَهُم قولاً میسورا؛ با آنان سخن نیک همراه با احترام داشته باش». (اسراء:28)
افراد بیمار، در شرایط روحی و روانی حساسی به سر می‏برند. اینان در آن وضعیت انتظار دارند، با سخنان آرام‏بخش پرستاران و رعایت احترام‏شان، آرامش یابند. این احترام همواره باید در عمل و کردار پرستاران دیده شود. باید به درخواست هایشان توجه کنند. اگر دعوت به هم‏نشینی کردند، آنها را اجابت کنند و اگر هدیه‏ای داشتند، با روی گشاده از آنها بپذیریند؛ زیرا بیماران تصور می‏کنند نپذیرفتن این درخواست، به خاطر رعایت موارد بهداشتی و دوری کردن از آنهاست. پس بر ماست که این سخن رسول گرامی را در دستور کار خویش قرار دهیم که فرمود: مِنْ مَکْرمَةِ الرَّجل لِاَخیه اَن یَقبِلَ تُحْفَتَهُ و اَن یتَّحِفَهُ بما عندَهُ.
از بزرگداشت برادر دینی، این است که هدیه‏اش را بپذیرد و از آنچه دارد، نسبت به او مضایقه نکند.
سیره عملی آن حضرت مصداق‏های دیگری از احترام را می‏آموزد. هنگامی که برادران دینی بر آن بزرگوار وارد می‏شدند، به احترام آنها از جا برمی‏خاست، برای آنان جا باز می‏کرد و زیرانداز پهن می‏ساخت. گاهی عبای خود را از دوش می‏کشید و برای دیگران می‏انداخت. برای تکیه دادن ایشان بالش فراهم می‏ساخت و اگر برادر دینی‏اش از راه دور می‏آمد، چند قدمی به استقبالش می‏رفت و او را ارج می‏نهاد. این‏گونه رفتارها از رسول اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، می‏تواند سرمشق نیکویی برای همه پرستاران مسلمان و آزاده باشد.
احترام مسلمان، به وسیله گفتار و کردار نیک و پذیرش درخواست‏های آنان.

سلام و احوال‏پرسی با بیمار

هر ملتی که تمدن و فرهنگی اصیل دارد، در برخوردهای اجتماعی خود شعارهای ویژه‏ای به کار می‏بندد. از آموزه‏های دینی برمی‏آید که سلام، تحیت مخصوص و شعار شریعت اسلامی است. پیامبر اسلام نیز در سیره عملی خود، مروج این نیت پسندیده و انسانی بود و در سلام کردن، بر دیگران پیشی می‏گرفت. پس بجاست که پرستاران نیز این شعار اسلامی را پاس بدارند و هنگام دیدار بیماران، با سلامی آرام‏بخش و نشاط‏آفرین، آنها را شاد و امیدوار سازند و بدین ترتیب، روابط دوستانه خود را تحکیم بخشند. پیامبر گرامی اسلام می‏فرماید: «اذا تلاقَیتُمْ فَتلاقَوا بِالتَّسلیم؛ هنگام ملاقات، با سلام گفتن، همدیگر را دیدار کنید».
سلام کردن، در فرهنگ اسلامی از نشانه‏های تواضع است. سلام دهنده خود را بالاتر از دیگران نمی‏بیند و با صفا و صمیمیت، با دیگران رو به رو می‏شود، امام صادق علیه‏السلام فرمود:
مِنَ التَّواضُع اَن تُسَلِّمَ علی من لَقیتَ؛
از نشانه‏های تواضع این است که هر کس را ملاقات کردی، به او سلام کنی.
سلام پرستار، ارتباط دوستانه و پرمهر ایجاد می‏کند و بذر محبت را بین او و بیمار می‏کارد. امام حسین علیه‏السلام در اهمیت سلام کردن می‏فرماید:
لسَّلامِ سبعُونَ حسنَةً تِسعٌ و سِتّونَ لِلمُبْتَدی‏ءِ و واحِدَةٌ لِلرّادِّ.
سلام کردن، هفتاد حسنه دارد که شصت و نه تا برای سلام کننده و یکی برای پاسخ دهنده آن است.
پس سلام کننده به رحمت الهی نزدیک‏تر است و شباهت بیشتری به رسول اللّه‏ صلی‏الله‏علیه‏و‏آله دارد. امام صادق علیه‏السلام در همین‏باره می‏فرماید: «البادی بالسَّلامِ أَولی باللّه‏ و برسولِهِ؛ شروع کننده سلام، به خدا و رسولش نزدیک‏تر است».
از سوی دیگر، باید دانست هر چند سلام کننده با آغاز سلام، بیشترین ثواب را نصیب خود می‏سازد، طرف مقابل نیز بنابر دستور قرآنی، باید با رعایت ادب پاسخ او را بگوید.
خداوند در قرآن کریم می‏فرماید:
وَ اذا حُیِّیتُمْ بِتَحِیَّةٍ فَحَیُّوا بِأحْسَنَ منها أَوْ رُدّؤها اِنَّ اللّه‏َ کان علی کلِّ شی‏ءٍ حَسیبا. (نساء: 86)
هرگاه کسی به شما سلام کرد، پاسخی نیکوتر دهید یا همان تحیت را به وی برگردانید.
پرستار نباید در سلام کردن تفاوتی میان افراد، از جهت دارایی و فقر بگذارد. امام رضا علیه‏السلام در توصیه‏ای می‏فرماید:
مَنْ لَقِیَ فقیرا مُسلِما فَسَلَّمَ علیهِ خِلافَ سَلامِهِ عَلَی الغَنِیُّ لَقِیَ‏اللّه‏ عَزَّوَجَلَّ یومَ القیامَةِ وَ هُوَ عَلَیْهِ غَضْبانُ.
هر کس با مسلمان تنگ‏دستی رو به رو شود و به او به گونه‏ای سلام کند که با سلام کردن بر دارا تفاوت داشته باشد، روز قیامت که به دیدار خدا می‏رود، خدا از او خشمگین است.
نکته دیگر اینکه، گاهی سلام کردن به قدری همراه با احترام و بزرگداشت است که بیشتر به ریا و چاپلوسی شباهت می‏یابد. اگر سلام ما فقط احترام ظاهری باشد و در دل نسبت به مؤمنان ارادت نداشته باشیم، نوعی کوتاهی در مهرورزی به شمار می‏آید. امیرمؤمنان علی علیه‏السلام می‏فرماید:
لاتبْلِغُ فی سلامِکَ عَلَی الاخوانِ حدَّ النِّفاقِ ولا تُقَصّرهُمْ عن درجةِ الاستحقاقِ.
در سلام کردن به برادران، نه در حد نفاق زیاده روی کن و نه آنان را از درجه شایستگی پایین آور.
سلام کردن، نشانه تواضع پرستار و عامل تحکیم دوستی بین بیمار و پرستار است.

پرستار و زیبایی سخن

از جمله نعمت‏های گران‏قدری که آفریدگار جهان به انسان عطا کرده و مایه اصلی آن را با سرشت بشر در آمیخته، قدرت بیان است. انسان به مدد این موهبت، باطن خود را آشکار می‏سازد.
در واقع، سخن به منزله پلی است که مغزهای جدا از هم را به یکدیگر پیوند می‏زند. گاهی یک سخن زیبا و یا یک کلام متین، در تصمیم‏گیری انسان و تغییر حالت‏های روحی او بسیار مؤثر است. روشن است که این نعمت ارزشمند به همان اندازه که بر رشد و کمال آدمی تأثیرگذار است، بر اثر کنترل نشدن تنزل شخصیتی او را نیز موجب خواهد شد. از علی علیه‏السلام پرسیدند: زیباترین مخلوق خدا کدام است؟ فرمود: سخن. گفتند: زشت‏ترین آنها کدام است؟ باز هم فرمود سخن. سپس فرمود:
بالکلامِ ابْیَضَّتِ الوُجوهُ وَ بالکلامِ اسوَدَّتِ الوجوهُ.
چهره‏ها با سخن، سفید می‏شوند و با سخن، سیاه می‏گردند.
قرآن کریم برای سخن زیبا و نیکو ارزش زیادی قائل شده و با بیانی سرشار از عطوفت و صمیمیت، از بندگان خدا خواسته است تا سخن خود را به برترین صورت بر زبان آورند: «قُل لِعِبادی یَقولوا الّتی هِیَ أَحْسَنُ؛ به بندگانم بگو برترین سخن را بگویند». (اسراء:53)
در مجموع، باید گفت سخن خوش و پسندیده که موجب خشنودی شنونده می‏شود، گفتاری است که آدمی دوست دارد دیگران هنگام سخن گفتن با وی، آن را به کار برند.
سلیمان بن مهران می‏گوید: روزی حضرت صادق علیه‏السلام به تعدادی از پیروان خود که نزد ایشان حاضر بودند، فرمود:
مَعاشرَ الشِّیعَةِ کونوا لنا زینا ولاتکونوا علینا شینا قولوا للناسِ حُسنا واحْفَظوا ألسِنَتَکُمْ عن الفُضولِ و قبیحِ القولِ.
ای گروه شیعه (بکوشید تا) زینت ما باشید و (مایه) عیب و عار ما نباشید. با مردم نیکو سخن بگویید. زبان هایتان را نگه دارید و آن را از پرگویی و سخن زشت بازدارید.
با توجه به آموزه‏های روایی، شایسته است که پرستاران هنگام سخن گفتن، ادب اسلامی را رعایت کنند و به گونه‏ای با بیماران حرف بزنند که به شخصیت آنها اهانتی نشود. آنها باید مقصود خود را درنهایت احترام و فروتنی ابراز کنند و متناسب با شأن و منزلت بیماران با آنان رفتار نمایند. واقعه تاریخی زیر، الگوی رفتاری خوبی بر آنان است:
از عباس عموی پیامبراکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله پرسیدند: شما بزرگ‏ترید یا رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ؟ عباس که سنش از پیامبر بیشتر بود، پاسخ گفت: رسول خدا بزرگ‏تر است، ولی من پیش از ایشان متولد شده‏ام.
1. سخن گفتن، مایه جذب یا رنجش دیگران می‏شود.
2. توصیه قرآن و روایت‏ها به سخن نیکو و مؤدبانه.

شوخ‏ طبعی پرستاران

بخش اصلی وجود آدمی روح اوست و جسم، فقط قالب و مرکبی برای آن است. از این رو، تغذیه و استراحت جسمی، به تنهایی برای تأمین نیروهای از دست رفته کافی نیست. بیمار برای اینکه بتواند بار دیگر به صحنه تلاش و زندگی بازگردد و فعالیت خویش را از سرگیرد، باید از نظر روحی نیز تقویت شود. عواملی که در محیط بیمارستانی می‏تواند آرامش روانی بیمار را فراهم آورد و نیروی تحلیل رفته او را تجدید کند، بسیارند. شاد کردن بیمار با خنده و شوخی، یکی از مهم‏ترین این راه‏هاست و برای این کار، سیره پیشوایان معصوم راه‏گشا و آموزنده است.
ائمه اطهار علیهم‏السلام شوخی و مزاح را برای انسان‏ها، بسان داروی شفابخشی می‏دانند که مصرف بجا و محدود آن، در کاستن نگرانی‏ها، تقویت پیوند دوستی میان افراد جامعه و آرام بخشی دردهای روحی و روانی سودمند و لازم است. امام باقر علیه‏السلام کسی را که در حضور دیگران، مزاح کند، به شرط آنکه به خاطر آن شوخی مرتکب لغزشی نشود، محبوب خدای متعال معرفی می‏کند و می‏فرماید:
اِنَّ اللّه‏ یُحِبُّ المُداعِبَ فی الجماعَةِ بلا رَفَثٍ.
خداوند کسی را که در میان جمع بدون ناسزاگویی مزاح کند، دوست می‏دارد.
پیامبر بزرگوار اسلام، با اینکه خود شاخص‏ترین الگوی فضیلت‏های اخلاقی بود، گاه و بی‏گاه با بعضی افراد شوخی‏های زیبا و نمکین می‏کرد و با شوخی‏های خود، در پی شادکردن دل مردم و زدودن غبار غم و اندوه از سیمای آنان بود. ایشان می‏فرماید: «انّی لَاَمْزَحُ ولا أقولُ اِلاّ حَقّا؛ همانا من شوخی می‏کنم، ولی چیزی جز حق نمی‏گویم».
زنی که او را ام ایمن می‏گفتند، خدمت پیامبر رسید و عرض کرد: همسرم شما را به منزل دعوت کرده است. آن حضرت فرمود: شوهرت همان است که در چشمش سفیدی دارد؟ زن که متوجه منظور پیامبر نشده بود، عرض کرد: نه، به خدا سوگند! در چشم او سفیدی نیست. حضرت فرمود: چرا در چشمش سفیدی است. زن دوباره عرض کرد: نه، به خدا سوگند! آن گاه حضرت با تبسم فرمود: عنبیه چشم همه مردم، سفید است.
همچنین، نقل شده است آن حضرت پیرزنی فرتوت را دید که دندان هایش ریخته بود. فرمود: «آگاه باشید که پیرزنان بی‏دندان وارد بهشت نخواهند شد.» پیرزن گریان و اندوهگین شد. حضرت که متوجه حال او بود، علت گریه‏اش را پرسید. عرض کرد: ای رسول خدا! من بی‏دندان هستم. حضرت خندید و فرمود: «بله تو با این حال وارد بهشت نخواهی شد، بلکه اول جوان می‏شوی و دندان هایت می‏روید و آن‏گاه به بهشت می‏روی».
رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله گاهی مطلبی به خردسالان می‏فرمود و سپس به شوخی می‏گفت: «لاتَنْسَ یا ذَا الْاُذُنَیْنِ؛ ای صاحب دو گوش فراموش مکن».
نمونه آخر اینکه، صهیب از اصحاب رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله بود. او مدتی به درد چشم مبتلا شد. روزی حضرت او را در حال خرما خوردن دید، به او فرمود: با آنکه چشمت درد می‏کند، خرما می‏خوری؟ صهیب عرض کرد: با آن طرف که درد نمی‏کند، می‏خورم! آن حضرت طوری تبسم کرد که دندان‏هایشان مشاهده می‏شد.
البته لازم است دقت شود که مزاح و شوخی باید در حدی باشد که موجب از بین رفتن اندوه و شاد کردن مؤمن باشد و به گناه، زیاده روی و جسارت بر زبان آوردن سخنان خلاف ادب کشیده نشود. مزاح باید برای شاد کردن بیماران صورت گیرد. بنابراین، اگر با شوخی کردن زمینه رنجش بیمار فراهم آید، یا کسی مورد تمسخر واقع شود، ممنوع و نکوهیده است و چه بسا موجب کینه توزی و بروز دشمنی را در پی دارد.
دراین باره علی علیه‏السلام می‏فرماید: «لِکُلِّ شَی‏ءٍ بَذْرٌ و بَذْرُ العداوَةِ المِزاحُ؛ برای هر چیزی بذری است و بذر دشمنی، مزاح است».
نکته دیگر اینکه، شوخی نباید برای پرستار به صورت یک عادت همیشگی درآید، به گونه‏ای که همواره دنبال بهانه‏ای باشد تا به شوخی بپردازد. در این صورت، تشخیص دادن بین شوخی‏ها و موضع‏گیری‏های جدی او بسیار مشکل خواهد شد. در برخی از موارد، لازم است بیمار برای سلامتی کامل به دستورها و توصیه‏های پرستاران هر چند که برای وی ناگوار آید، عمل کند؛ بنابراین باید مرز و حریم بین رفتار شوخی و جدی پرستار محفوظ بماند. امام علی علیه‏السلام در حدیث زیر به این نکته توجه می‏دهد که: «من جَعَلَ دَیْدَنَهُ الهَزْلَ لَمْ یُعْرَف جِدُّهُ؛ هر کس شوخی را عادت خود قرار دهد، موضع جدی او (از شوخی‏هایش) شناخته نمی‏شود».
1. توصیه معصومین به شوخی و بذله گویی.
2. رعایت ادب و احترام دیگران به هنگام شوخی.
3. رعایت اعتدال هنگام شوخی.

پرستاران و آراستگی ظاهر

انسان به اقتضای فطرت خود، جویای پاکیزگی و آراستگی است و از ژولیدگی و آشفتگی پرهیز می‏کند. از این رو شایسته است که همه مردم به ویژه پرستاران، به هنگام برخورد با بیماران با ظاهری آراسته به انجام دادن وظیفه بپردازند.
در سیره پیامبر اکرم صلی‏الله‏علیه‏و‏آله آمده است که هر گاه ایشان قصد رویارویی با دیگران را داشت، موی سر خود را شانه می‏زد و سر و وضع خود را مرتب می‏کرد و برای آنکه تصویر خود را ببیند، در ظرف آبی می‏نگریست. وقتی علت این کارها را پرسیدند، فرمود:
اِنَّ اللّه‏ تعالی یُحِبُّ مِنْ عَبدِهِ اذا خَرج اِلی اِخْوانِهِ ان یَتَهیَّأَ لهم و یتَجَمَّلَ.
خداوند متعال دوست دارد، هنگامی که بنده‏اش به سوی برادرانش می‏رود، خود را برای دیدار آنان آماده کند و بیاراید.
از امام باقر علیه‏السلام نقل شده است: رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از هر کوی و برزنی که عبور می‏کرد، تا مدت‏ها بوی خوشی فضای آنجا را معطر می‏ساخت، به گونه‏ای که مردم می‏فهمیدند رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله از آن مسیر گذشته است. بنابراین، اسلام به رعایت آراستگی ظاهر، همچون آراستگی باطن، توجه کرده است. عمل به این توصیه مهم به وسیله پرستاران، برای بیماران بسیار نشاط آور و شادی بخش خواهد بود و آنها را نیز به رسیدگی به وضع ظاهر خویش تشویق خواهد کرد و امید به زندگی و آینده را در آنان افزایش خواهد داد.
آراستگی ظاهر، توصیه مؤکد اسلام و سیره رفتاری پیامبر خداست.

پرستاران و بزرگداشت سالمندان

در جامعه اسلامی، همه مردم شایسته احترامند. در این میان، گروهی از مردم، احترام و ارزش ویژه‏ای دارند که پیران و سالخوردگان از این دسته‏اند. در روایت‏های اهل‏بیت علیهم‏السلام ، این واقعیت در قالب تعبیرهای لطیفی همچون: «اجلال»، «توقیر» و «تعظیم» بیان شده است. این روایت‏ها همگی بیانگر ارج والایی است که اسلام برای این قشر از جامعه قائل است. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
مِنْ اِجلالِ اللّه‏ اِجلالُ ذِی الشَّیْبَةِ المُسلِمِ.
تجلیل و احترام مسلمان سال‏خورده و سپید موی، در شمار تجلیل از خداوند متعال است.
امام صادق علیه‏السلام نیز بی‏توجهی در گرامی‏داشت سالمندان را موجب خروج از راه و رسم خاندان پیامبر می‏داند و می‏فرماید: «لیس منّا من لمْ یُوَقِّرْ کبیرَنا؛ آن که بزرگ‏سالان ما را احترام نکند، از ما نیست». نیز فرموده است: «عَظِّموا کِبارَکُمْ؛ سالمندان خود را بزرگ شمارید».
از تعبیرهای به کار رفته در این سخنان گهربار درمی‏یابیم که رابطه افراد جامعه به ویژه پرستاران، با سالخوردگان که ناتوانند و در زمان بیماری نیز ضعیف‏تر خواهند شد، باید فراتر از حد متعارف، احترام‏آمیز باشد. در حقیقت، تعظیم بزرگ‏سالان در شمار احترام به ذات اقدس الهی است. بزرگ‏سالان در برابر اعضای جامعه اسلامی حقوقی دارند که همگی موظف به رعایت آنها هستیم.
پرستاران نیز که در شرایط بحرانی و حساس جسمی و روحی با این افراد سر و کار دارند، باید در بزرگداشت آنان پیش‏قدم شوند و با حفظ احترام، وظیفه خود را نسبت به آنان به خوبی انجام دهند. پرستار باید با افراد بیمار به تناسب جایگاه و سن آنان رفتار کند و از هرگونه توهین و دل شکنی و بی‏احترامی در حق آنان بپرهیزد. البته رعایت حال این بیماران زودرنج و نازک‏دل دشوار است، ولی همیشه کارهای سخت و طاقت فرسا ثواب بیشتری را نیز در پی دارد و بنا بر توصیه پیشوایان معصوم علیهم‏السلام ، این گروه سزاوار محبت بیشتری هستند.
امام باقر علیه‏السلام در روایتی اشاره می‏کند: کسی که چهار خصلت در او باشد، خداوند برایش خانه‏ای در بهشت بنا می‏کند:
من أوی الیتمَ وَ رَحِمَ الضعیفَ و أشفَقَ عَلی والِدَیْهِ وَ رَفِقَ بِمُلولِهِ.
کسی که یتیمان را پناه دهد؛ به ناتوانان مهربانی کند؛ با پدر و مادرش به نرمی برخورد کند و با زیردستانش مدارا کند.
احترام به سالمندان و رعایت حال آنان، از توصیه‏های مؤکد معصومین است.

پرستار و مهربانی با بیماران

خدای مهربان، بندگانش را به محبت و مهرورزی تشویق، و مهربانان را جزو اصحاب میمنه معرفی می‏کند:
ثُمَّ کانَ مِنَ الَّذینَ آمَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ * أُولئِکَ أَصْحابُ الْمَیْمَنَةِ. (بلد:17و18)
سپس از کسانی باشید که ایمان آورده‏اند و یکدیگر را به صبر و مهربانی و عطوفت توصیه می‏کنند. اینان اصحاب یمین هستند.
رسول گرامی اسلام نیز برای استحکام پایه‏های مودت ومهربانی بین مؤمنان چنین می‏فرماید:
انّما المؤمنون فی تراحُمِهِمْ و تَعاطُفِهِمْ بِمنزلَةِ الجَسَدِ الواحِدِ اِذا اشتَکی عُضْوٌ فیهِ تَداعی لَهُ سایرُ الجَسَدِ بِالْحُمّی و السَّهَرِ.
مؤمنان، در مقام مهربانی و عطوفت نسبت به یکدیگر، همانند یک پیکرند. وقتی عضوی از این گروه بیمار شود، بقیه اعضا در تبداری و شب بیداری با او همراهی می‏کنند.
همدلی و همدردی با بیماران، در بهبود و شفای سریع آنان بسیار مؤثر است.
بیمار همان‏گونه که برای حفظ سلامتی جسمی به خوردن، آشامیدن، خواب، استراحت و درمان نیاز دارد، برای نشاط روحی خود نیز نیازمند مهربانی و عطوفت است. مهرورزی به دیگران، در حقیقت نشانه بزرگواری آدمی است. به طور کلی، نیکوکاری، دل‏سوزی و ایثار، ریشه در محبت و مهربانی افراد دارد و پرستار با نشان دادن این ارزش‏های انسانی و هدیه کردن مهر و محبت به بیماران، خودخواهی را کنار می‏گذارد و خویشتن را وقف خدمت به بیماران می‏سازد. بی‏شک، فروغ مهربانی پرستار، گرمابخش وجود بی‏رمق بیماران می‏شود و جوانه‏های سلامتی را روز به روز در وجود آنان شکوفاتر خواهد ساخت.
1. مهرورزان، در قرآن جزو اصحاب میمنه شمرده شده‏اند.
2. مهر و محبت به بیماران، در سرعت بخشیدن به سلامتی آنان بسیار مؤثر است.

عیادت برای خدا

از مصداق‏های بدیهی اخلاق، عیادت بیماران است؛ چه بیمارانی که از خویشاوندان هستند و چه آنان‏که دوست و آشنایند و یا حتی بیماران ناآشنا. به گفته سعدی: «قدر عافیت کسی داند که به مصیبتی گرفتار آید».
تندرستی، از نعمت‏های ناشناخته الهی است. آن‏که بیمار می‏شود، چشم به راه سرکشی و احوالپرسی دوستان و بستگان است و از دلجویی آنان خرسند می‏شود.
رفت و آمد به خانه بیماران و عیادت از وی، از اخلاق پیامبران و سبب تحکیم رابطه‏ها و دوستی‏هاست.
پیامبر اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله نیز به عیادت بیماران می‏رفت. حتی یک بار از فردی یهودی نیز عیادت کرد که همسایه ایشان بود.
آنچه به عیادت ارزش می‏بخشد، خدایی بودن آن عمل و اخلاص در عیادت است. حتی بدون در نظر داشتن سابقه دوستی، فامیلی و همسایگی و یکسانی شغل و موقعیت افراد، بسیار مهم است که به عیادت دیگران رفت و این عمل، بیشتر آن‏گاه جلوه می‏کند که مریض گمنام و بی‏کس باشد؛ زیرا اینان بیش ازدیگران چشم به راه دیدار کنندگان هستند. البته این کار بسیار پرارزش و مایه آسانی حساب قیامت است. چون در حقیقت با این کار، انسان به دیدار خداوند می‏رود.
در حدیث قدسی آمده است:
من عادَ مؤمنا فِیَّ فَقَدْ عادنی.
هر کس در راه من (به خاطر خدا) مؤمنی را عیادت کند، مرا عیادت کرده است.
این کار تنها برای خداست. بنابراین، نباید در هدیه دادن و به عیادت بیمار رفتن، انتظار جبران داشته باشیم و شکایت کنیم که چرا ما به عیادتش رفتیم، ولی او به دیدار ما نیامد؛ که این نهایت کوتاه‏نگری است. چنانچه کسی هنگام بیماری به عیادت‏مان نیامد، شایسته نیست که ما نیز چون او رفتار کنیم؛ زیرا چنین واکنشی از کریمان به دور است. رسول گرامی اسلام صلی‏الله‏علیه‏و‏آله فرمود:
عُد مَنْ لایعودُکَ وَاَهْدِ مَنْ لا یَهدی لَکَ.
به عیادت کسی برو که از تو عیادت نکرده است و برای کسی هدیه ببر که برای تو هدیه و سوغات نیاورده است.
نکته دیگر اینکه، برخی به هر دلیل، عیادت و احوالپرسی‏شان غیرحضوری است و می‏کوشند فقط با پرس و جو از این و آن یا از راه تلفن و نامه جویای احوال اطرافیان خود شوند. گرچه از این رهگذر می‏توان کسب اطلاع کرد، ولی دیدار چهره به چهره، حلاوت و برکتی دیگر دارد؛ چنان‏که امام هادی علیه‏السلام می‏فرماید:
مُلاقاةُ الْاِخوانِ نُشرَةٌ و تلقیحُ العقل و اِن کانَ نَزْرا قلیلاً.
دیدار برادران، سبب انبساط خاطر و باروری اندیشه است؛ هر چند کوتاه و اندک باشد.
با وجود این همه آثار و برکت، دیگر چه جای درنگ و عذرتراشی برای پرهیز از عیادت بیماران است. همه مردم، به ویژه گرفتاران و دردمندان، نیازمند احوالپرسی، رسیدگی و سرکشی‏اند.
1. سفارش اسلام به عیادت از بیمار، حتی آنان که رفتاری ناروا با انسان داشته‏اند.
2. عیادت مطلوب، آن است که برای خدا و نیز حضوری باشد.
منبع: سایت حوزه
/س